Beyin Fıtığı

Beyin fıtığı, beyin dokusunun kafatası içindeki normal sınırlarının dışına doğru sarkması veya itilmesi durumudur. Genellikle beyin sapı, serebellum ve beyincik gibi yapıların alt loblarında gelişmektedir. Beyin fıtığı, genellikle kafa içi basıncın artması sonucu ortaya çıkar. Bunun birkaç nedeni olur, örneğin beyin tümörleri, beyin travması, hidrosefali (beyin omurilik sıvısının artması), beyin kanaması gibi durumlar kafa içi basıncın artmasına neden olur ve bu da beyin fıtığına yol açabilmektedir.

Beyin fıtığı çok ciddi bir durumdur. Çünkü beynin normal işlevini bozabilmektedir ve hayati tehlike oluşturur. Beyin fıtığı semptomları şiddetli baş ağrısı, bulantı, kusma, bilinç kaybı, görme bozuklukları veya motor becerilerde kayıplar gibi belirtiler içerir. Tedavi genellikle acil cerrahi müdahaleyi gerektirmektedir. Ameliyat, beyin dokusunun kafatası içine yerleştirilmesini sağlamak için yapılabilmektedir. Bu uygulama beyin dokusunun sıkıştığı durumlarda basınç azaltmak içindir. Eğer tedavi edilmezse, beyin fıtığı ölümcül olabilmektedir. Bu yüzden hızlı bir tıbbi müdahale genellikle gereklidir. Fıtık çeşitleri şu şekilde sıralanabilmektedir:

• Hernia: Fıtık
• Inguinal Hernia: Kasık Fıtığı
• Umblikal Hernia: Göbek Fıtığı
• Gastric Hernia: Mide Fıtığı
• Cervicl Disc Hernia: Boyun Fıtığı
• Thoracic Disc Hernia: Sırt Fıtığı
• Lumbar Disc Hernia: Bel Fıtığı
• Cerebral Hernia: Beyin Fıtığı

Beyin fıtığı (Cerebral Herniation), beyin lobları veya dokularının bulundukları yere sığmayarak başka bir alana doğru yer değiştirmesi için kullanılır.

Çok acil, sıkıntılı ve hayati tehlikeye yol açan bir tablodur. Acilen müdahale gerektirir ve ölümcüldür.

Beyinde dokular neden yer değiştirebilmektedir. Muhtemel bir yabancı başka doku yer işgal eden lezyon normal beyin dokusunu zorlar.

Beyin Fıtığı Neden Olur?

Kafatası kapalı bir kemik kavanoz gibidir. (Şekil 2) İçindeki hacim alanı 1600-1700 cm³ tür. Beyinin kendi hacmi de 1500-1600 cm³ arasındadır. Kafatası içinde hızlı gelişen ve ani bir beyin sıkışması olayı genellikle beyin fıtığına neden olur.

Bu olaylar şunlardır:

• Beyin şişmesi: Enfeksiyon hastalıklarına bağlı beyin şişmesi kızamık, kabakulak, çocuk felci veya kuduz gibi enfeksiyonlardan kaynaklanabilir. Aşıların ve modern tıbbi bakımın ortaya çıkmasıyla, beyin şişmesi çok yaygın değildir.

Kafa yaralanmasının etkileri şu tabloları gösterebilir:

• Beyin kanamaları,
• İntraserebral Kanama,
• Subdural Kanama,
• Epidural Kanama,
• İntraventriküler Kanama,
• İntratümöral Kanama,
• Kommosyo Serebri beyin sarsıntıları ve kafatası kırıkları sonrası oluşan hematomlarla sonuçlanan, kafaya isabet eden künt travma serebral herniasyonlar.

• Stroke (İnme): Genellikle büyük beyin damar tıkanmaları olarak bilinir. Bunlara hemorarjik inmeler denir. Bu olgularda aşırı kanama oluşabilmektedir veya hemisfer şişmeye başlar. Beyin fıtığına yol açabilmektedir.

• Beyin Tümörü: Vücudun herhangi bir yerinden beyine ulaşan metastatik beyin tümörleridir. Birincil beyin tümörleri her ikisi de serebral herniasyon oluşturmak için yeterli basınca neden olur. En iyi örnekler Glioblastoma multiforme ve Menenjiomalardır.

• Beyin Abseleri: Genellikle kan yoluyla yayılan bakteriler imkan bulduklarında beyinde abselere neden olabilmektedir. Penetran beyin yaralanmaları sonrasında abseler görülebilmektedir. Bu abseler çok büyük boyutlara ulaştıklarında beyin fıtığına neden olabilmektedirler. (Şekil 4)
• Radyoterapi: Radyasyon tedavileri sonrasında hızlı beyin şişmesi görülebilmektedir. Bu kısa süreli bir şişliktir. Ancak radyasyon tedavisinden sonra şiddetli baş ağrısı, hastalık veya nöbet geçirmeye başlayan hasta varsa şüphelenilmektedir. Radyasyon beyin dokusunda yanmaya bağlı vazojenik ödem tablosuna neden olur. Vazojenik ödem, bozulmuş damar geçirgenliği nedeniyle olur.

Beyin Fıtıkları Çeşitleri

Beş farklı tipte beyin fıtığından bahsedebiliriz. Bu tanımlar beyin dokusunun nasıl veya nereye doğru yer değiştirdiğine göre isimler alır. (Şekil 1)

Bu beş tip serebral herniasyon şunlardır:

• Subfalksiyan (Falks Serebri Altından Geçen) Beyin Fıtıkları:  Subfalksiyan fıtıklar beynin girus singuli adı verilen bir bölümünün falks cerebri altından karşıya geçmesi ile gerçekleşir. Girus singuli frontal ve parietal lobun hemen iç (medial) yüzeyinin bir parçasıdır. Bu fıtıklaşmalar sırasında, singulat girus, beynin kafatasına çok daha derin bölgesine doğru itilir ve falks serebri altından karşı tarafa doğru itilir.
• Transtentorial Beyin Fıtıkları:  Beyinin üst bölüm ile arka bölüm olarak ayrılmasını sağlayan Tentroium dediğimiz dura zarı vardır. Bu zar yarım ay şeklindedir. Bu zarın üst kısmına Supratentorial Alan, altında kalan bölümüne İnfratentorial alan (Posterior Fossa) denir. Beyin hemisferlerinde bir kitle veya yer işgal eden kitle lezyonu  temporal lobu tentoryumun altına doğru iterek sıkıştırmaya yol açar.
• Uncal Herniasyon: Transtentorial beyin fıtığı tek taraflı olabilmektedir ki bunlarda lezyonlar tek taraftadır. Buna Uncal Herniyaston denir.
• Santral Herniasyon: Transtentorial beyin fıtığı iki taraflı da olabilmektedir. Bu durumda lezyon ya orta hattadır, ya iki taraflıdır yada yaygın hızlı beyin şişmesi vardır.
• Yukarı Herniasyon: Bu tip beyin fıtığı genelde hastane ortamında cerrahi müdahale yapılan hastalarda olur. Şöyle ki, supratentorial alandan büyük bir kitle çıkarılması, bir hidrosefalik ventrikülün hızla boşaltılması sonucu, tentorium altındaki beyin sapı veya serebellumun yukarı doğru yer değiştirmesi ile gelişir.
• Tonsiller Herniasyon (Beyincik Bademciklerinin Fıtıklaşması): Bu tip fıtıklar posterior fossada bulunan beyinciğin tonsillerinin foramen magnum dediğimiz delikten kafa tası dışına doğru yer değiştirmesi ile olur. Boyun üst bölüm omuriliği üzerine veya bulbus dediğimiz beyin sapının alt bölümüne baskı yaratırlar.

Beyin Fıtığı Videolu Anlatım

Beyin fıtığı, beyinde fıtık olur mu demeyin, evet olur. Fıtıklaşma bir doku bulunduğu bölgeden başka bir boşluğa doğru veya daha zayıf olan bir bölgeye doğru yer değiştirmesi demektir.

Beyin Fıtığının Belirtileri Nelerdir?

Bu belirtiler ciddi bir durum oluşturduğundan önemi de artmaktadır. Mutlaka hızlı bir tıbbi müdahale gerektirir. Beyin fıtığının başlıca belirtileri şunlar olabilmektedir:

1. Şiddetli Baş Ağrısı: Beyin fıtığı genellikle yoğun ve ani baş ağrısı ile başlar. Bu baş ağrısı genellikle diğer tip baş ağrılarından farklıdır ve hızla şiddetlenmektedir.
2. Bulantı ve Kusma: Beyin fıtığı olan kişiler sık sık bulantı ve kusma yaşayabilirler. Bu bulantı ve kusma genellikle ani ve şiddetli olabilmektedir.
3. Bilinç Değişiklikleri: Beyin fıtığı olan kişilerde bilinç değişiklikleri yaşanabilmektedir. Bunlar arasında bayılma, sersemlik, zihinsel karışıklık ve hatta koma gibi durumlar bulunabilmektedir.
4. Görme Bozuklukları: Beyin fıtığı olan kişilerde görme bozuklukları yaşanabilmektedir. Örneğin, çift görme, bulanık görme, veya görme kaybı gibi belirtiler gözlemlenmektedir.
5. Motor Becerilerde Kayıplar: Beyin fıtığı, vücudun belirli bölgelerinin kontrolünü sağlayan motor becerilerde kayıplara neden olur. Bunlar arasında dengesizlik, zayıflık, felç veya vücutta uyuşukluk gibi belirtiler bulunmaktadır.

Bu belirtiler, beyin fıtığı olan kişilerde görülebilen olası belirtilerdir. Bu belirtilerden herhangi biri veya birkaçı varsa, hemen bir sağlık uzmanına başvurulmalıdır. Çünkü beyin fıtığı acil tıbbi müdahale gerektirir ve tedavi edilmediğinde ciddi sonuçlara yol açabilmektedir.

Beyin Fıtıklarını Nasıl Teşhis Ederiz?

• X ışını: Röntgen filmleri genelde ani gelişen beyin fıtıklarını tanımak için yeterli değildir. Ama klasik bilgilerimize göre kafa içinde kalsifiye büyük bir tümöre işaret edebilmektedir.
• BT Taraması: Bilgisayarlı beyin tomografisi beyindeki her türlü kitle, kanama, kist, base veya şişmeyi izah edebilen bilgileri bize sunar. BT çekimine alınacak hastaların entübe veya monitörize edilerek alınması zaruridir. Eğer hasta ajite veya huzursuz ise Anestezi Uzmanı eşliğinde BT çekilmesi zaruridir. Yoksa BT çekiyoruz derken hasta oksijensiz kalarak BT cihazı içinde ölebilmekte veya daha derin komaya girebilmektedir.
• MRG Taraması: MRI bize beyin fıtığının hem nedenini hem de oluş mekanizmasını, fıtığın varlığını ayrıntılı olarak gösterebilmektedir. MRI çekimine alınacak hastaların entübe veya monitörize edilerek alınması zaruridir. Eğer hasta ajite veya huzursuz ise Anestezi Uzmanı eşliğinde MRI çekilmesi zaruridir. Yoksa MRI çekiyoruz derken hasta 20 dakika oksijensiz kalarak MRI cihazı içinde ölebilmektedir.
• Kan testleri: Kafa içi basınç artışı nedenlerini anlamaya çalışırken ilk bakılması gerekenlerden birisi Kan Gazları testidir. Kan gazlarında hastanın arter kanında Oksijen Basıncı veya Karbondioksit basıncı anlaşılmaktadır. Buna ilave olarak Hematokrit ve Kalsiyum, pH değerleri, Alkaloz veya Asidoz değerleri anlaşılmaktadır.

Beyin Fıtıklarında Tedavi

Bu tür vakalarda tedavi daima acildir. Serebral herniasyon çok ciddi bir beyin rahatsızlığıdır. Tedavi edilmezse, ciddi beyin hasarına ve hatta ölüme neden olabilmektedir.

Beyninizin etkilenen kısmına bağlı olarak, vücudunuz kapanmaya başlar ve nefes alma veya kan dolaşımı gibi temel işlevleri kaybedebilirsiniz. Beyin fıtıklaşması yaşayan insanlar için ölüm çok kolaydır.

Bir hasta Beyin Fıtığı geçirip geçirmediğini kendisi anlayamaz. Bunu dikkatli bir refakatçi, sağlık teknisyeni veya doktor anlayabilmektedir. Bu nedenle 112 arandığında sorulan sorulara doğru yanıt verebilmeniz için iyi bir gözlemci olmak gerekir. Eğer gördüğünüz değişimleri anlatamayacak telaşınız varsa:

• telefonu bırakın,
• hastayı sırt üstü yatırın,
• ağzını açın,
• takma dişlerini çıkarın,
• odanın camlarını açın,
• hastanın kafasını hafif arkaya doğru kaldırın ve ağızdan nefes almasını kolaylaştırın. Unutmayın panik öldürür. Faydadan çok zarar vermiş olursunuz.

Beyin fıtığı oluşumunda hekim yaklaşımı nasıl olmalıdır?

Beyin fıtığı oluşumunda hekim yaklaşımı şu adımları içerebilmektedir:

1. Hava Yolunu Açma ve Nefes Yolu Yönetimi: Hava yolu tıkanıklığı olması durumunda, hastaya bir tüp takılarak nefes hızını artırmak veya yeterli oksijen almasını sağlamak önemlidir.
2. Damar Yolu Açma ve Sıvı Yönetimi: Hastanın kan basıncını desteklemek ve yeterli sıvı alımını sağlamak için damar yolu açılmalıdır. Ayrıca, kan testleri yapmak ve gerektiğinde ilaç uygulamak için damar yolunun açılması gerekebilmektedir.
3. Vital İşlevlerin Stabilizasyonu: Beyin müdahalesine başlamadan önce, hastanın solunum, nabız ve tansiyon gibi hayati fonksiyonları stabil tutulmalıdır.
4. Bilinç Durumunun Değerlendirilmesi: Eğer hastada bilinç kaybı veya bilinç değişiklikleri varsa, gerektiğinde uyutma veya sedasyon yapılabilmektedir.
5. Cerrahi Müdahale: Beyin içinde oluşan baskıyı azaltmak için cerrahi müdahale yapılabilmektedir. Bu, beyin içindeki fazla sıvı veya kanın boşaltılmasını içerebilmektedir.
6. Sıvı Dengelemesi ve Ödem Yönetimi: Şişliği azaltmak veya kafa içi basıncı kontrol altında tutmak için vücuttan sıvı atılmasını kolaylaştırıcı ilaç tedavileri yapılabilmektedir.
7. Kanama ve Pıhtılaşma Yönetimi: Eğer kanama varsa, boşaltılmalıdır veya gerektiğinde damar tıkanıklıkları açılmalıdır.
8. Kraniektomi ve Basınç Azaltma: Kafa içi basıncı azaltmak için kafatasında kraniektomi yapılabilmektedir. Bu işlem, kafatasındaki kemiğin kaldırılması ve beyine yer açılması anlamına gelir.

Bu adımlar, beyin fıtığı gibi ciddi bir durumda hastanın hayatını kurtarmak ve sağlığını korumak için önemlidir. Her hasta ve durum farklı olduğu için, tedavi yaklaşımı hastanın özel durumuna ve ihtiyaçlarına göre ayarlanmalıdır.

Beyin fıtığından nasıl korunabilirsiniz?

Beyin fıtıkları genellikle zamanında müdahale edilmemiş olgularda oluşur. Travma gibi nedenlerde ise travmanın şiddetine bağlı oluşan kanama ile ilgilidir. Bu nedenle araç kullanırken tedbirli olup emniyet kameri kullanmak lazımdır.

Transport sırasında hastanın oksijensiz kalması beyin şişmesinin esas nedenidir.

Dikkat

En önemli sorun olarak gördüğümüz şey şudur. Acil bir durumda hastayı karga tulumba kaza yerinden uzaklaştırıp, hemen ambulansa atıp, yollara düşerek panikle hareket edilmesidir. Öncelikle olay yerinde hastaya hakim olunmalıdır. Hasta paniğe kapılmadan, ambulansa alınması gerekir. Güvenli bir zemine çekilir. Orada nefes alması kolaylaştırılır. Paniğe kapılmadan damar yolu açılır. Nefes alamıyorsa ambulans ekibi gelene kadar ağız açık tutulur ve ekip gelir gelmez entübe eder ve solunumu desteklemeye başlar. Ardından damar yolundan hızlı bir şekilde bol sıvı verilir. Hastanın parmak ucundan SpO2 ölçümü yapılır ve oksijenlenmesinin iyi olması durumunda ambulansa alınır. Uzuvlarda veya yaralanma bölgelerinde aktif kanamalar var ise uygun şekilde durdurulur. Kompres veya bandaj vb ile.

Hastanın Oksijenlenmesi iyi, Tansiyonu normal, nabız da tolerans sınırları içinde ise ambulans en yakın hastaneye hastayı götürür.

Kaynaklar

1. Serebral Fıtıklar: Ne oldukları, nedenleri, belirtileri ve tedavileri (webmd.com)
2. Types of Cerebral Herniation and Their Imaging Features
3. When does herniation occur?
4. Brain herniation