A vitamini (Retinol), göz problemlerini ve körlüğü önlemeye yardımcı olan önemli bir besin maddesidir. Bağışıklık sistemini güçlendirerek cilt sorunlarını engeller ve sindirim sistemindeki ülserleri tedavi eder. Ayrıca soğuk algınlığına karşı vücudu korur. Böbrekler, mesane, akciğerler ve mukus zarlarındaki enfeksiyonlara karşı savunma sağlar. A vitamini eksikliğinde, gece körlüğüne benzer hastalıklar ortaya çıkabilmektedir.
A vitamini dokuların bakım ve onarımı, yeni hücrelerin gelişmesi, kemiklerin ve dişlerin oluşumu için de önemlidir. Antioksidan olarak faaliyet yaparak hücreleri kansere ve diğer hastalıklara karşı korur. Yaşlanma sürecini yavaşlatır, yağ depolanmasına yardımcı olur. Vücut açısından A vitamininin diğer bir önemi, proteinlerin A vitamini olmadan kullanılamamasıdır.
A Vitamini (Retinol) Çalışmaları
Vitaminin A (Retinol) ün fareler üzerinde toksik etkileri olduğuna dair ilk çalışma 1925 yılında Japon bilim adamları Takanashi ve arkadaşları tarafından bildirilmiştir. (1) Bu çalışmada A vitamininden zengin yağlı gıdalar farelere verildiğinde tüylerde dökülme, zayıflama ve arka bacaklarda felç görülmüştür. Haftalar sonra ölen farelere otopsi yapılmış ve karaciğerlerinde, böbrek ve kalpte yağlı dejenerasyon, akciğerlerde ve baraklarda kanamalar olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra aynı araştırmacılar A vitaminini farelere overdozda enjekte ederek farelerin bir saatten kısa sürede kramplar geçirerek öldüklerini görmüşlerdir. Japonların bu çalışmaları daha sonraları Harris ve Moore (1928) Chevalier, Cornill ve Chabre (1934), Simole ve Kalaga (1934), Levi ve Reti (1934), Ypsilanti (1935) ve Ocana (1935) farklı çalışmalarla desteklenmiştir. (1)
A vitaminin fazla kullanımı sonrası diğer olumsuz başka etki de Colazzo ve Rodriguez (1932), Bomskov ve Seeman (1933) tarafından bulunmuştur. Bu araştırmacıların buldukları bulgulara göre deney hayvanlarının uzun kemiklerinde kırılmalar olduğu, bu kırıkların da aşırı kireçlenmesi sonrası aşırı irregüler kalsinozis görüldüğü bildirilmiştir. (1)
Davies ve Moore (1934) kemiklerde kırık sonrası büyük kallus formasyonları tarif etmişlerdir. (1)
İskelet sisteminde daha ileri sorunlara dair bulguları Straus (1934), Hoff ve Jeddeloh (1934), Vedder ve Rosenberg (1938), Wesaw, Wronski, Wroblewski ve Wroblewki (1938) tarif etmişlerdir. (1)
1943 te Rodahl ve Moore intestinal kanamaların ani ve bol miktarda olduğunu bildirmişlerdir. (1)
Yüksek doz veya aşırı doz A Vitamini kullanmak fareler üzerinde ciddi toksik etkiler nedeniyle barsak kanamaları nedeniyle ölümlere neden olmaktadır. Ölüm olmadığı takdirde de kalp, akciğer, böbrek ve kaslar üzerinde zararlı etkilere sebep olmaktadır.
Diğer A Vitamini (Retinol) Çalışmaları
1995 yılında Saleh ve ark yaptığı 120 adet Tilapia nilotica yavrusu üzerinde yaptıkları bir çalışmada hem Vitamin A Kısıtlaması, hem Vitamin A Yüklemesi uygulamışlar. Yavru gruplarına sırasıyla 0, 5000, 10.000 ve 40.000 IU/kg dozlarında A vitaminini diyetlerine uygulamışlar. A Vitamini takviyesi yapılmayan grupta, ciddi vitamin eksikliği belirtileri geliştiği gözlenmiştir. Büyüme ve yem tüketimi ciddi şekilde azalmış ve ölüm oranlarının %48’e ulaştığı tespit edilmiştir. (2)
A vitamini ilavesi olarak 5.000, 10.000 ve 40.000 IU uygulandığında, sırasıyla 23,9, 21,6 ve 13,2 g canlı ağırlık artışı gözlenmiştir. Buna ek olarak, yem tüketimi ise 60,2, 59,6 ve 50,2 g olarak kaydedilmiştir. Deney, 2,5, 2,8 ve 3,8 g yem/kazanım oranlarıyla sonuçlanmıştır. Ölüm oranları ise 5.000 IU’da %7, 10.000 IU’da %7 ve 40.000 IU’da %33 olarak bulunmuştur. Ayrıca, hipervitaminoz oluşturulan parmak yavrularının klinik belirtileri ve ölüm sonrası lezyonları otopsilerde incelenmiştir. Özellikle omurlarda olmak üzere, iskelet oluşumunda bozulma, deride kanamalar, kuyruk yüzgecinde nekroz ile karaciğer ve dalakta büyüme tespit edilmiştir. (2)
Bu çalışmada 5000 IU A vitamini kg-1 diyetinin Tilapia nilotica yavrularının ihtiyacını karşıladığı, ama 10.000 IU’ nun ihtiyacın üstünde olduğu, zararlı etkilere neden olduğu, 40.000 IU nin de aşırı toksik olduğu anlaşılmıştır. (2)
A Vitamini (Retinol) Eksikliği
1989 yılında Bendic ve arkadaşları, A vitamini yeterliliğinin önerilen alım miktarları açısından tartışmalı olduğunu belirtmiştir. Vitamin A eksikliği, kseroftalmi, kalıcı körlük ve artan çocuk ölüm oranlarına neden olabilir. Ayrıca, aşırı A vitamini takviyesi önemli sorunlar ve yan etkilere yol açmaktadır. (3)
Akut hipervitaminoz A, özellikle yetişkinlerin 500.000 IU almasıyla ortaya çıkabilir. Bu miktar, RDA’nın 100 katından fazladır. Ayrıca, çocuklar da buna orantılı olarak daha az alabilir. Sonuç olarak, aşırı alım, toksik belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. (3)
Semptomlar genellikle doz aşımı kesildiğinde geri dönüşümlüdür. Ancak kronik hipervitaminoz A’yı etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Dozaj rejimi, vitaminin fiziksel formu ve kişinin genel sağlık durumu bu faktörlerdendir. Ayrıca alkol (etanol) ve protein alımı gibi diyet faktörleri de önemlidir. C, D, E ve K vitaminleriyle etkileşimler de sorunlar yaratabilir. Bu nedenle, sorunlar genellikle bu etkileşimlerle ilişkilidir. (3)
Gebelerde A vitamininin hem fazlalığı hem de eksikliği hayvanların embriyoları üzerinde teratojenik (kanserojen) olduğu gösterilmiştir. (3)
Yüksek dozda A vitamininin anne tarafından aşırı kullanımı ile ilişkili olarak konjenital malformasyonlar rapor edilmiştir. Ancak neden-sonuç ilişkisi net olarak kurulmamıştır. (3)
Hamilelik sırasında vitamin eksikliği, konjenital anormallikler ile ilişkilendirilmiştir. Öte yandan, bildirilen A vitamini toksisitesi insidansları nadirdir. Özellikle 1976’dan 1987’ye kadar, yılda ortalama 10’dan az vaka kaydedilmiştir. Bu durum, A vitamini toksisitesinin oldukça seyrek olduğunu göstermektedir. (3)
Smith ve arkadaşları, 1976 yılında yaptıkları bir çalışmada A vitamini toksisitesini araştırdılar. Böylece A vitamini toksisitesinin, retinol bağlayıcı proteine bağlanmadan meydana geldiği düşünülmektedir. Ancak aşırı miktarda A vitamini, plazma lipoproteinleri ile hücre zarlarına taşınmaktadır. Normal koşullarda, retinol bağlayıcı protein, retinolün dokulara tedarikini düzenler. Ayrıca, bu protein dokuları vitaminin yüzey aktif özelliklerinden korur. Ancak hipervitaminoz durumlarında, retinol plazma proteinleri ile hücrelere taşınmaktadır. Bu durum, hücrelerin korunmasını engellemektedir. Hücrelerin korunmaması sonucunda, hücre hasarları meydana gelmesi kaçınılmaz olmaktadır. (4)
Sonuç
Literatürden edindiğimiz bu özet bilgiler sayesinde Vitamin A’nın masum bir vitamin olmadığıdır. Bu vitaminin kontrolsüz kullanmanın hem normal yetişkinlerde, hem bebeklik ve küçük çocuklarda hem gebelerde sıkıntılı durumlar yaratabilmektedir. Bu bilgiler ışığında Vitamin A Hipervitaminozu tehlikelidir.
- Kalp üzerinde yağlı dejenerasyona yol açabilmektedir
- Karaciğer üzerinde yağlı dejenerasyona yol açabilmektedir
- Böbrek üzerinde yağlı dejenerasyona yol açabilmektedir
- Bağırsaklarda ciddi kanamalara bağlı ölümlere neden olabilmektedir
- Deri altında kanamalara neden olabilmektedir
- Uzun kemiklerde kolay kırılmalara yol açabilmektedir
- Kemiklerde kırık sonrası kontrolsüz hiperkalsinozis olabilmektedir
- Ani ölümlere neden olabilmektedir
- Embriyo üzerinde teratojenik etkilere neden olabilmektedir
Bu nedenle Vitamin A dozunda, uygun sürede ve doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Aslında doğal yollarla sebze ve meyvelerle A vitamini almak en doğrusudur.
Kaynaklar
- By T. Moore and Y.L. Wang Dunn Hypervitaminosis Vitamin A, Nutritional Laboratory, University of Cambridge and Medical Research Council (1945)
- G. Saleh,W. Eleraky,J. M. Gropp: A short note on the effects of vitamin A hypervitaminosis and hypovitaminosis on health and growth of Tilapia nilotica (Oreochromis niloticus). G. Saleh,W. Eleraky,J. M. Gropp Journal of Applied Ichthyology Volume 11, Issue 3-4 p. 382-385. First published: December 1995 https://doi.org/10.1111/j.1439-0426.1995.tb00046.x
- A Bendich, L Langseth; Safety of vitamin A: The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 49, Issue 2, February 1989, Pages 358–371, https://doi.org/10.1093/ajcn/49.2.358
- Frank Rees Smith, Dr.ve DeWitt S. Goodman, MD: İnsanlarda A Vitamini Toksisitesinde A Vitamini Taşınması: N Engl J Med 1976; 294:805-808 The New England Fournal of Medicine https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM197604082941503
