Prolaktinoma Hipofiz Adenomu - Op. Dr. Mustafa Akgün

Prolaktinoma hipofiz adenomu. Şayet kan prolaktin değerleri 100 µg/ml üzerinde seyrediyorsa hipofizde büyük olasılıkla bir adenom vardır. Birkaç defa incelemeye rağmen hipofiz bezinde bir adenom tespit edilemez ise vücudun başka bir bölgesinde Prolaktin salgılayan ektopik (Prolaktin ayrıca beyin dokusu, meme dokusu, uterus, immun sistemin herhangi bir yerindeki odaklardan) bir odak vardır. Ektopik odaklar da kan Prolaktin seviyelerini yükseltebilir.

Dr. Mustafa Akgun

Son Güncelleme: 02.12.2022

Anahtar Kelimeler: Hipofiz, Türk Eyeri, Adenohipofiz, Nörohipofiz, Adenomu, Tümörü, PRL, Prolaktin Hormonu, Prolaktinoma, Amenore, Galaktore, Hirsutizm, Hipofiz Bezi Nerede Bulunur, Prolaktinoma Nasıl Kendini Belli Eder, Mikroadenoma, Makroadenoma, Kısırlık Nedeni, Galaktore, Amenore, Hirsutism Nasıl Teşhis Edilir, Hirsutism Ameliyatsız Tedavisi, Hirsutism Ameliyatla Tedavi, Endoskopik Transnazal Hipofiz Adenomu Tedavisi

Sosyal Medya: Facebook, İnstagram, Linkedin, TikTok, Kwai, Youtube

Hipofiz Bezi Nedir?

Hipofiz bezi beynimiz alt kısmında bulunan hormon salımı yapan endokrin bir bezdir. Beyin alt yüzünden baktığımızda orta bölümde meme ucu şeklinde bir bezdir. Beyinin devamı şeklindedir. Takribi 8-9 mm boyutlarında, vücudumuzun işleyişinde rol alan en önemli hormonları üretir ve kana vererek vücudumuzun organları üzerine etki eder. Adenohipofiz ve nörohipofiz denen iki kısmı vardır. Adenohipofiz ön kısmına, nörohipofiz ise arka kısmına denir.

Hipofiz bezi Sella Turcica denen bir kemik yuvasında oturmaktadır. Sella Turcica (Sella Tursika = Türk Eyeri) Sfenoid (os. Sphenoidale) kemiğin orta bölümünde buluna bir küçük çukurluktur. Kafa tabanının tam ortasına tekabül eder.

Adenohipofiz

Adenohipofiz hipofiz bezinin ön kısmına denir. Embriyolojik gelişim bakımından Ratke Kesesi denen embriyonik tabakadan gelişir ve adenoid epitelyum hücrelerini içerir. Sinir hücresi içermez. Burası Prolaktin (Memede Süt Üretimini Uyaran Hormon, Meme gelişimi ve phtılşma mekanizmasında rol alan bir hormon), Growth Hormon (Büyüme Hormonu, Fazla olursa Akomegali ve Gigantizm Nedenidir), MSH (Melanin Stimulan Hormon, Vücutta melanosit denen renk pigment hücrelerini uyarır, yokluğunda Albinizm ortaya çıkar), TSH (Tiroid Bezi Stimulan Hormon, Tiroid Bezinden T3, T4 salınımını uyarır, fazlalık halinde Hipertiroidizmden sorumlu olur), FSH (Folikül Stimulan Hormon, Hipofiz bezinin ön lobu tarafından üretilen ve yumurtalıkta yumurta içeren foliküllerin büyümesini uyarmaktan ve sperm oluşumundan sorumlu hücreleri aktive etmekten sorumlu olan bir hormon.), LH (Luteinizan Hormon, ergenlik, doğurganlık ve cinsel dürtü için önemli bir düzenleyicidir), ACTH (Adrekortikotropik) ki bu hormon böbrek üstü bezinde bulunan Adrenal Bezlerden kortizol ve diğer Mineralokortikoid hormonların salınmasını uyarır. ACTH bilindiği gibi fazla olursa vücutta kortizol seviyeleri yükselir ve Cushing Hastalığı dediğimiz hastalık meydana gelir.

Bu hormonlar Meme, Vücut Büyümesi ve Metabolizma, Tiroid Bezi Fonksiyonları, Yumurtalık Fonksiyonları üzerinde etki ederek işlev görürler. Adenohipofizden salınan Prolaktin hormonu vücutta meme üzerinde etki ederek gebelik süresince memedeki süt bezlerinden süt oluşumunu uyarır. Aynı zamanda gebelik süresince kanda prolaktin hormonu yüksek oldukça mensturasyon (adet görme) döngüsü durur. Gebelikte adet görme olmaz. Hipofiz bezinin prolaktin salgılayan hücrelerinden bir tümör (Prolaktinoma) geliştiğinde bunun klinik önemi ortaya çıkar. Buna göre klinik belirtiler ortaya çıkar.

Nörohipofiz

Nörohipofiz dediğimiz hipofiz bölümü ise hipofizin arka kısmındaki bölüme denir. Bu doku kısmı embriyonik bakımdan beyinin hipotalamus bölümünün devamı şeklindendir ve nöronal hücreler içerir. O yüzden nörohipofiz deriz. Nörohipofiz bölümünden, Oksitosin Hormonu (uterusun doğum sırasında kasılmasında rol alarak doğumun fizyolojik olarak tamamlanmasında rol oynar) ve ADH (Antidiüretik Hormon) salınır ki bu hormon böbreklerden fazla suyun kaçmasını engelleyerek, Na ve K atılımında rol oynar.

Prolaktin Hormonu Dengesi ve Kimyasal Yapısı

Prolaktin hormonu kan dolaşımında iken kan testleri ile ölçülebilir ve seyri takip edilebilir. Prolaktin hormonunun kan değerler Kadında 15- 25 µg/ml arasındadır, erkekte ise 5-15 µg/ml arasındadır. Eğer bu değerlerin üstünde ölçümler çıkarsa biz hiperprolaktinemi tablosundan bahsetmeye başlarız. Bu değerler 25-100 µg/ml arasında olduğu zamanlarda bireyde ya bir gebelik dönemi vardır yada stres, dışarıdan ilaç alımı söz konusu olabilir. Hiperprolaktinemi görülmeye başladığında hastada ilk önce adet düzensizlikleri başlar. Normal siklüs periyodu bozulur. Bazı aylar adet görmez, adet görmediği dönemlere (3 ay sürmesi halinde) amenore diyoruz, bazı aylar çok az miktarda adet görür, buna hipomenore denir. Bunun yanında vücut yavaş yavaş kıllanmaya başlar. Buna hirsutizm veya hirsutismus denir. Hiperprolaktinemi olan olgularda baş ağrısı olmasının prolaktinin kan değerlerinin yükselmesi ile ilgisi yoktur. Bu tür hastalar genelde stres altında olduklarından baş ağrlıları psikojenik olabilir.

Prolaktinin üretimi PRL Geni tarafından sağlanır. Tek başına prolaktin süt salgısını sağlamakla beraber böbrek üstü bezi üzerine etkisi vardır ve böbreklerden su tutulmasına sodyum ve potasyum atılmasını da etkiler.

Prolaktin kanda 50 µg/ml üzerindeki seviyelere ulaşmaya başladığından memedeki süt bezlerinde gelişme olarak süte benzer bir sıvı salgılanmasına neden olur ki bu hormonun gebelik olmamasına rağmen süt bezlerini uyarması ile ortaya çıkar. Memeden süte benzer bir sıvı akıntısının olmasına biz Galaktore diyoruz.

Kanda Prolaktin düzeyleri 100 µg/ml üzerine çıkmaya başladığında galaktore belirgindir, amenore belirgindir, hirsutizm belirgindr. Artık normal aylık menstruasyon siklüsü bozulduğundan İnfertilite tablosu söz konusudur. Bu nedenle infertilite nedeniyle hekime müracaat eden çiftlerde Prolaktin Hormon testleri rutin olarak taramaya alınmaktadır.

Hiperprolaktinemi ve Prolaktinoma Kendini Nasıl Belli Eder?

Hiprprolaktinemi ve Prolaktinomalar kendilerini Prolaktin hormonunun etkileri ile belli ederler. Kanda prolaktin yükseldikçe bu hormon vücutta çalışır ve organlar üzerinde etki eder ve bunlara ait belirtiler ortaya çıkar. Galaktore, Amenore, Hirsıtizm ve Infertilite bulgularını gösteren olgular hekime müracaat ederler.

Hiperprolaktnemi ve Prolaktinoma ilişkisi genellikle kanda prolaktin seviyelerinin progressif yükselmesi sırasında kurulur. Eğer hastada yükselmeye başlayan bir prolaktin seviyesi tespit edilirse ve bu prolaktin seviyeleri giderek yükselir ve 100 µg/m üzerine çıkmaya başlarsa bu durumda Prolaktinoma (Hipofiz Adenomu = Prolaktin Salgılayan Hipofiz Adenomu) düşünülmelidir ve bu yönden gerekli radyolojik incelemeler yapılmalıdır.

Fig 1: Prolaktinoma Hipofiz Adenomu. Dr Mustafa Akgün arşivinden

Şayet kan prolaktin değerleri 100 µg/ml üzerinde seyrediyorsa hipofizde büyük olasılıkla bir adenom vardır. Birkaç defa incelemeye rağmen hipofiz bezinde bir adenom tespit edilemez ise vücudun başka bir bölgesinde Prolaktin salgılayan ektopik (Prolaktin ayrıca beyin dokusu, meme dokusu, uterus, immun sistemin herhangi bir yerindeki odaklardan) bir odak vardır. Ektopik odaklar da kan Prolaktin seviyelerini yükseltebilir.

Yapılan incelemelerde hipofiz bezinin ön bölümünde sağ veya sol fark etmez bir anormal bir yapı görürsek bunun büyüklüğü önem arz etmeye başlar. Bu neden biz bu bulgulara göre 2 terim kullanırız. Mikroadenom ve Makroadenom.

Mikroadenom Nedir?

Mikroadenom hipofiz bezi içinde Sella CT ve Sella MRI incelemelerinde 10 mm altında bir anormal oluşuma diyoruz. Mikrodenomalar 2-10 mm arasındaki boyutlarda olabiliyor. Ama kanda Prolaktin hormon seviyelerini yükseltecek kadar Prolaktin Hormonu salgılayabiliyorlar.

Makroadenom Nedir?

Makroadenom hipofiz bezi içinde Sella CT ve Sella MRI incelemelerinde 10 mm üstünde bir anormal oluşuma diyoruz. Makrodenomalar 10-50 mm arasındaki boyutlarda olabiliyor. Bunlarda kanda Prolaktin hormon seviyelerini 400 µg/ml ye kadar yükseltecek kadar Prolaktin Hormonu salgılayabiliyorlar. Makroadenomalar bu nedenle cerrahi yolla tedavi edilirler.

Fig 2: Prolaktinoma Hipofiz Adenomu. Dr Mustafa Akgün arşivinden

Prolaktinomaların Klinik Değerlendirme İle Teşhisi

Prolaktinoma olup olmadığı konusunda peşin hükümlü olmamak lazımdır. Çünkü infertilite, bir iki defa düzensiz adet göstermiş bir hastada, memeden çok hafif bir salgı gelmesi gibi yakınmalar oldu ise hemen prolaktinoma tanısı konmaz. İnfertilitenin birçok periferik nedeni de olabilir. Bu hastalar çoğunlukla Jinekolojiye başvururlar. Ancak jinekolog yüksek prolaktin seviyeleri tespit ederse hastaya bir Endokrinoloji Uzman görüşü sorabilir yada bir Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı görüşü sorabilir. Ama gebelik yoksa, memeden belirgin Galaktore var, Amenore 3 aydan fazla süreli ise, Hirsutizm de kendini iyice belli etmeye başladıysa laboratuar testleri de bunu destekliyorsa o zaman Prolaktinoma araştırması yapılmalıdır.

Prolaktinomaların hormon salgılaması sonucu oluşan bu klinik belirtilere ilave olarak makroadenomlarda kitle etkisine ait başka belirtiler de olabilmektedir.

Sella Turcica hipofiz bezinin bulunduğu bölge, bunun hemen önünde Tuberkulum Sella komşu yapı, Tuberkulum Sella da oturan anatomik yapı ise Optik Kiazma (Optik Sinir = 2. Kafa Çifti).

Doğal olarak Hipofiz bezinden gelişecek her lezyon 10 mm boyutlarının üstüne ulaştığında Optik Kiazmaya alttan bası yapacaktır. Optik kiazmanın baskıya uğraması da görmeyi etkileyecektir. Görmenin etkilenmesi şu şekilde olur.

Optik kiazmaya retinanın her iki medial alanından gelen sinir lifleri optik kiazmanın alt bölümünde çapraz yaparlar. Retinanın medial kısmı görme alanının dış (temporal) tarafını görür. Doğal olarak optik kiazma alttan sıkışınca bu lifler çalışmayacak ve birey görme alanının dış kısımların göremeyecektir. Görme alanı bir daire olduğuna göre yanlardan görme alanı kaybı olacaktır. Bu nedenle bazen hastalar görme alan kaybı ile göz muayenesine giderler. Yapılan Görme Alan muayanesinde Bitemporal Hemianopsi tespit edilmesi halinde Hipofiz Adenomundan şüphelenilmesine neden olur.

Fig 3: Prolaktinoma Hipofiz Adenomu. Dr Mustafa Akgün arşivinden

Hiperprolaktineminin Laboratuvar Testleri İle Teşhisi

Hiperprolaktinemi kanda Prolaktin hormon değerlerinin yüksek çıkması ile teşhis edilir. Normal değerlerin üzerinde kan Prolaktin düzeyleri ölçülür ise konu üzerinde eğilmek gereklidir. Özellikle gebelik yok ise, hasta doğum sonrası emzirme döneminde değil ise kan Prolaktin değerlerinde tedirici yükselmeyi takip etmek için belirli aralıklar kan ölçümleri yapılmalıdır. Normal değerleri yukarıda açıklanmıştır.

Prolaktinoma Hipofiz Adenomu Röntgen İle Teşhisi

Prolaktinomaların Röntgen Filmi ile Teşhisi mutlak değildir. Yani biz röntgen filmine tek başına bakarak Prolaktinoma teşhisi koymayız. Ama röntgen filimleri bizim en eski teşhis araçlarımızdan birisidir. Eskiden CT ve MRI yok iken röntgen filmi çekerek Sella Turcica da bir anormal genişleme var mı yok mu diye araştırmak için çekim yapardık. Halen kliniklerde bu tetkik akademik çalışmalar için yapılmaktadır. Yan Kafa Grafisi veya Sella Spot Grafisi ile Sella Turcica’nın genişlemesine bakıyoruz. Sella Tursica’da bir genişleme görürsek bu bize şu anlamları verir. Sella içinde yer işgal eden bir yapı vardır. Bu genişlemenin ne tür bir patolojiden kaynaklandığını anlamak için ileri inceleme yapmamız gerektiğini ifade eder. Ama kesin olarak Hiperprolaktinoma veya Prolaktinoma tanısını koydurmaz.

Prolaktinoma Hipofiz Adenomu CT İle Teşhisi

Prolaktinomaların CT ile Teşhisi 1970 li yıllardan beri günlük hayatımızdadır. Aksiyal, Koronal ve Sagital planda 2 mm lik ince kesitler ile Sella Turcica içinde yerleşik bir lezyon olup olmadığını CT bize gösterir. Kontrast madde ile inceleme yapıldığında bu lezyonun kontrast tutup tutmamasına göre lezyonun bir adenomu veya bölgeden kaynaklanan başka bir lezyon (Kraniyofarenjiyoma veya Meninjioma) olup olmadığını gösterir. Ayrıca bir lezyon saptanması halinde bu lezyonun Parasellar alana uzanıp uzanmadığı, Kavernöz Sinüslere ulaşıp ulaşmadığı, Suprasellar Ekstansiyon gösterip göstermediğini, Sella tabanında kemik destrüksiyona neden olup olmadığını, lezyonun Sfenoid Sinüse doğru ilerleyip ilerlemediğini, Klivus kemiğinde anormal destrüksiyon ve litik lezyonların olup olmadığını gösterir. Hatta aynı çekimler sırasında ilk defa kişiye CT çekimi yapılıyorsa, tüm beyin CT si şeklinde olması gerekir ki, beyin loblarında başka bulgular (Hidrosefali, Kanama, Tümöral Yapı) olup olmadığı görülebilsin.

Prolaktinoma Hipofiz Adenomu MRI İle Teşhisi

Prolaktinomaların MRI ile Teşhisi bize ekstra daha detaylı bilgiler verir. Hipofiz bezi içindeki 2-4 mm lik küçük mikroadenomaları CT de çoğunlukla emin olarak görüntüleyemeyebiliriz. Bu nedenle Sella MRI incelemelerine başvururuz. MRI incelemeleri Sella bölgesi için kontrast madde enjeksiyonu yapmadan ve kontrast enjeksiyonu yaparak elde edilen görüntülerin incelenmesi ile yapılır. Mikroadenomalarda hipofiz bezinin homojen bir yapısı içinde hipointens bir boşluk olarak görüntüler almaktayız. Bu hipointens alan 2-4 mm arasında bile olsa bize görüntü olarak gelir. Bu küçük lezyonlar çoğu zaman bir prolaktinomaya bağlı değildir. Ancak kanda Hperprolaktinemi tespit edilmiş ise bu lezyonlar anlam ifade edebilir. 10 mm den büyük lezyonlar ise MRI da genellikle homojen, hiperintens lezyonlar olarak görülür. Böyle bir lezyon saptanması halinde bu lezyonun Parasellar alana uzanıp uzanmadığı, Kavernöz Sinüslere ulaşıp ulaşmadığı, Suprasellar Ekstansiyon gösterip göstermediğini, Sella tabanında kemik destrüksiyona neden olup olmadığını, lezyonun Sfenoid Sinüse doğru ilerleyip ilerlemediğini, Klivus kemiğinde anormal destrüksiyon, tutulum ve lezyonların olup olmadığını gösterir. Hatta aynı çekimler sırasında ilk defa kişiye MRI çekimi yapılıyorsa, tüm beyin MRI çekimi şeklinde olması gerekir ki, beyin loblarında başka bulgular (Hidrosefali, Kanama, Tümöral Yapı) olup olmadığı görülebilsin.

Prolaktinoma Hipofiz Adenomu Tedavisi Nasıl Yapılır?

Prolaktinomanın Tedavisi veya Hiperprolaktineminin tedavileri farklı tedavi seçeneklerini önümüze koyar.

Bir bireyde Hiperprolaktinemi var ise ve hpofiz bezinde Prolaktinoma (Adenoma) tespit edilmemiş ise ve hastada Ektopik Prolaktin Salgılayan başka bir tümör tespit edilmemiş ise tedavi Endokrinoloji Uzmanları tarafından medikal olarak tedavi edilir ve takip edilir. Bu tablonun Beyin ve Sinir Cerrahisi ile ilişkisi yoktur.

Ancak bir Prolaktinoma’nın varlığı Hipofiz bezi içinde doğrulanır ise o zaman lezyonun bir adenom olup olmadığı, mikroadenom mu makroadenom mu olduğuna karar verilir.

Mikroadenomlarda herhangi bir cerrahi müdahale yapılmaması artık tıp çevrelerinde mutlak olarak kabul edilmektedir. Bu alanda Prolaktin salglanmasını azaltan ilaçlar vardır. Bu ilaçlarla kan prolaktin düzeyleri normal seviyelere düşürülerek tedavi sürdürülür. Bu alanda kullanılan 2 adet güçlü ilaç vardır. Bromokriptin (Parlodel) ve Cabergoline (Dostinex).

Makroadenomlar ise mutlaka cerrahi yöntemlerle tedavi edilirler.

Makroadenoma ve Prolaktinoma Hipofiz Adenomu Cerrahi Tedavileri Nasıl Yapılır?

Makroadenoma boyutundak Prolaktinomalar hem aşırı Prolaktin salınımı yaptıklarından hem de görme sorunları oluşturduklarından cerrahi yöntemlerle tedavi edilirler.

Cerrahi Tedavide Kullanılan Yaklaşımlar:

Prolaktinoma veya hipofiz tümörlerinde farklı alternatif cerrahi tedavi yöntemleri tanımlanmıştır. Bu yöntemlerden hangisini tercih edeceğimiz hastanın durumu ile klinikte kullanılan cerrahi teknik donanıma bağlıdır.

1. Transsfenoidal Mikrocerrahi: Bu yöntem eskiden beri kullanılan klasik bir hipofiz cerrahisi yöntemidir. Bu operasyonda burundan submukozal septum nazale rezeksiyonu yapılarak, burun kaidesine ve sfenoid sinüse kadar ulaşılır. Oradan sfenoid sinüs içine girilir ve Sella Turcica tabanı açılır. Makroadenomaya ulaşıldıktan sonra ring küretler vasıtasıyla adenom içeriği boşaltılır. İşlem bittikten sonra sahadan BOS kaçağı olmaması için kas ve yağ dokuları ve kemik parçacıkları ile Sella Turcica taban desteklemesi yapılır.

2. Transsfenoidal Endoskopik Mkrocerrahi: Bu yöntemde ameliyat mikroskopu yerine endoskop kamerası kullanılarak aynı işlemler yapılır.

3. Pterional Yaklaşım ve Mikrocerrahi: Özellikle büyük makroadenomlarda, parasellar ekstansiyonlarda, kavernöz sinüse yayılımlarda Transkranial Pterional yaklaşımla tümör rezeksiyonu yapılır. Bu operasyonda mikroskop kullanılır.

4. Kombine Cerrahi: Öncelikle transsfenoidal yaklaşımla tümör dokusuna ulaşılıp bir miktar tümör alındıktan sonra, suprasellar komponentin ve parasellar komponentin tamamen boşaltılamaması halinde transcranial pterional yaklaşım kombine edilerek daha radikal bir cerrahi tedavi yapılması olanağını doğurur.

5. Gamma Knife Surgery: Gama Bıçağı ile Radyocerrahi uygulamaları. Laktotrof adenomlar (LA’lar) veya prolaktinomalar için Gamma Knife Radyocerrahisi (GKRS), tıbbi tedavilerin ve cerrahinin etkinliği nedeniyle sınırlıdır.

https://youtu.be/eAauNoleBms

Kaynaklar

Dikkat: Sitemizde yayınlanan bazı bilgiler dış kaynaklardan alınmıştır. Bu kaynaklara doğrudan link verilmektedir. Pasaj sonundaki literatür bilgileri dışında başka sitelere çıkış yapma olasılığınız vardır. Tekrar geri dönmek için ilgili siteye gitmek istediğinizde yeni sekme açarak gitmeniz daha uygun olur. Doğrudan dış sitelere gittiğinizde geri dönmek isterseniz adres çubuğundan geri tuşu ile tekrar bu metne dönebilirsiniz.

Aynı şekilde başka sitelerde yayınlanmış görsellere de ulaşmak için kaynağına gidebilirsiniz. İlgili görseli kaynağında ziyaret edebilirsiniz.

Sitemizde bize ait görüntüler herhangi bir telif hakkı talep edilmeksizin kopya edilebilir, kullanılabilir. Kaynağın bizim sitemiz olduğunu belirtmeniz yeterlidir.

Sitemiz bilgilendirme amaçlıdır. Sitemize herhangi bir reklam uygulaması alınmamaktadır. Sitemiz bilgi paylaşım amaçlı olup, tıp ile ilgilenen herkese açıktır. Üyelik zorunlu değildir.

Hazırlanan içeriklerimiz tamamen amatör ruhla hazırlanmakta olup, aynı şekilde video kanalımız linki.

https://www.youtube.com/channel/UC3JBKVVaVfhI1z_rKMDUuZg/

Video kanalımız üzerinden bizi takip edebilir, abone olabilir, bize mesaj bırakabilirsiniz. Yorum bırakmanız halinde hatalarımızı düzeltmek için güncel olmamıza katkı sağlayabilirsiniz.

Tüm takipçilerimize teşekkür ederiz.